Czym są ksenoestrogeny i jaki jest ich wpływ na nasze zdrowie?

Układ endokrynny i estrogen

Aby zrozumieć specyficzny wpływ ksenoestrogenów na nasz organizm, musimy wyjaśnić, czym jest układ hormonalny. Jest to bardzo skomplikowany system gruczołów, który odpowiada za produkcję hormonów i sprawuje kontrolę nad tym, aby nasze komórki otrzymywały właściwe instrukcje.

Z układem hormonalnym związanych jest również kilka hormonów, a jednym z nich jest ESTROGEN. Hormon, który w mniejszym stopniu występuje u mężczyzn, a w większej ilości u kobiet. Odpowiada za wzrost kości, krzepnięcie krwi, poziom cholesterolu HDL, stymuluje wzrost nowych neuronów, tkanki piersi i wyściółki macicy. Estrogen odpowiada głównie za reprodukcję. Jednak w momencie, gdy na horyzoncie pojawiają się ksenoestrogeny, całkowita ilość estrogenów wzrasta, co prowadzi do problemu zwanego dominacją estrogenową. Może się to objawiać zmianami nastroju, niskim libido, uderzeniami gorąca, nocnymi potami, przyrostem wagi, bezsennością czy bólami głowy. Kobiety cierpią wtedy na bolesne i nieregularne miesiączki oraz PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego).

Czym są ksenoestrogeny i gdzie możemy je znaleźć?

Układ endokrynny jest bardzo wrażliwy na wszelkie wahania i łatwo może zostać wytrącony z równowagi przez nasz styl życia. KSENOESTROGENY mają tę "zdolność" do zakłócania równowagi. Ksenoestrogeny to grupa substancji chemicznych podobnych do estrogenu. Hormon, który jest częścią każdego ludzkiego ciała. Ksenoestrogeny to substancje, które określamy mianem endokrynologicznych (hormonalnych) disruptorów. Po prostu dlatego, że ich struktura molekularna jest bardzo podobna do estrogenu i w dłuższej perspektywie mogą naśladować i zaburzać jego funkcję, wpływając tym samym negatywnie na naszą równowagę hormonalną. Problem z ksenoestrogenami polega również na tym, że nie ulegają one biodegradacji, a więc są magazynowane w naszych magazynach tłuszczowych. Odpowiadają wtedy za szereg nieprzyjemnych objawów i mogą brać udział w rozwoju bardzo poważnych chorób.

A gdzie właściwie znajdują się ksenoestrogeny? Praktycznie wszędzie. Zawierają je produkty spożywcze w postaci pestycydów, herbicydów, petrochemikaliów czy tworzyw sztucznych. Podobnie jak konwencjonalne kosmetyki, środki czystości czy syntetyczne odświeżacze powietrza. Czy siedzisz w domu, czy gdziekolwiek indziej, wystarczy rozejrzeć się wokół siebie. Kuchnia pełna jest środków czystości, półki w łazience uginają się pod ciężarem kosmetyków, a odświeżacze powietrza są w każdym pomieszczeniu. Jeśli delektujesz się kawałkiem owocu lub warzywa, być może trzymasz ksenoestrogeny właśnie w dłoni. Wpływ pestycydów i herbicydów, bez których produkcja rolna już prawie nie może się obejść, nie kończy tutaj. Te chemikalia niszczą glebę, a dokładniej mikroorganizmy, które umożliwiają wzrost tych warzyw. Co więcej, chemikalia te przedostają się następnie do wód powierzchniowych i gruntowych.

Plastiki to osobny rozdział. Plastikowe pudełka, w które wkładasz jedzenie, również zawierają ksenoestrogeny. A są nawet osoby, które bez zastanowienia podgrzewają takie pudełka w mikrofalówce. Plastiki zawierają BPA (bisfenol A), który, choć zakazany w UE, został zastąpiony przez inne fenole, jak BPS, które działają w ten sam sposób. Jest to znany ksenoestrogen, który jest używany jako środek zmiękczający w produkcji tworzyw sztucznych. Podgrzewanie go w mikrofalówce zwiększa jego działanie o 95%! BPA jest stosowany od lat 60. XX wieku i jedynym gwarantowanym sposobem na uniknięcie tej substancji jest nieużywanie plastikowych pojemników i zastąpienie ich pudełkami ze stali nierdzewnej, butelkami, pojemnikami lub, jeśli to konieczne, wybranie szkła. Tylko podejmując taką decyzję zmniejszymy ekspozycję na ksenoestrogeny, a jednocześnie są to rzeczy, które przy odpowiednim obchodzeniu się z nimi, z pewnością posłużą dłużej niż plastik. Jeśli wybieramy plastik, preferujmy taki, w którym producent deklaruje, że nie zawiera on bisfenolu.

Uwaga, możesz argumentować, że używasz plastikowych pojemników bez bisfenolu i jest to możliwe. Na przykład butelki PET nie zawierają bisfenolu, ale zawierają ftalany, tak jak inne plastikowe pojemniki. Jeśli chodzisz na trening z z półroczną, wielokrotnie napełnioną butelką PET, to narażasz się na problem. Butelka PET po wypiciu powinna trafić do śmieci, a jeśli zostawisz ją np. na ostrym letnim słońcu lub w gorącym samochodzie, to od razu ją wyrzuć. Szkodliwość ftalanów jest sprawą dość dobrze zbadaną i jest to jeden z najbardziej znanych i obficie reprezentowanych ksenoestrogenów. Nadmierna ekspozycja na ftalany wiąże się np. z problemami rozrodczymi, poznawczymi czy przyrostem opornej tkanki tłuszczowej.

Co powoduje ekspozycja na ksenoestrogeny?

1.) Może zakłócać przebieg ciąży i rozwój płodu

Wykazano, że ksenoestrogeny mają negatywny wpływ na płodność, ciążę, a nawet rozwój płodu. Jedno z badań z 2014 roku wykazało nawet, że narażenie na ksenoestrogeny podczas gdy kobieta jest w ciąży prowadzi do zmian genetycznych w łożysku. Łożysko jest istotną tkanką dla wzrostu i rozwoju płodu. A zmiany genetyczne w łożysku mogą zatem niekorzystnie wpływać na wzrost i rozwój płodu.¹

2.) Wpływ na płodność mężczyzn i kobiet

Długotrwała ekspozycja na ksenoestrogeny prowadzi do gorszej jakości i zmniejszenia ilości plemników.² W szczególności zakłócają one rozwój jąder i całego układu rozrodczego. Podobnie u kobiet, zaburzenia układu rozrodczego mogą objawiać się endometriozą i torbielami jajników, znanymi lepiej jako zespół policystycznych jajników (PCOS).

3.) Estrogenowa dominacja mężczyzn

Mężczyźni mają mniej estrogenu niż kobiety, ale nadal jest on ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest produkowany w wątrobie i nadnerczach. Odgrywa istotną rolę w układzie odpornościowym, ponieważ zwalcza stany zapalne. Reguluje również spożycie i wykorzystanie glukozy, a także odgrywa rolę w dojrzewaniu plemników. Dominacja estrogenów to stan, w którym dominuje estrogen i występuje nierównowaga hormonalna. U starzejących się mężczyzn często spada produkcja test0steronu, a poziom estrogenu wzrasta. Jednak w dzisiejszych czasach jest to problem dotykający coraz młodszych mężczyzn. A to głównie za sprawą diety, stylu życia i ksenoestrogenów. Dominacja estrogenów u mężczyzn objawia się tendencją do nadwagi, gdy tłuszcz odkłada się w typowo kobiecych miejscach. A poza tym trudności w osiągnięciu i utrzymaniu erekcji lub zmęczenie i utrata masy mięśniowej.

4.) Przedwczesne dojrzewanie

Prawdopodobnie bardzo złą wiadomością jest to, że za sprawą ksenoestrogenów dzisiejsze dzieci wchodzą w okres dojrzewania znacznie wcześniej niż kilkadziesiąt lat temu. Przede wszystkim dziewczynki zaczynają dojrzewać coraz wcześniej, około 9 roku życia.

5.) Zaburzenia neurologiczne

Udowodniono powiązanie między ksenoestrogenami (takimi jak DDT) i słabym rozwojem neuronów w czasie ciąży. Ponadto istnieje związek między niektórymi chorobami neurologicznymi, takimi jak problemy z uczeniem się lub pamięcią, spowodowane narażeniem na PCB (polichlorowane bifenyle). Wykazano, że dzieci, które miały kontakt z tą substancją podczas rozwoju wewnątrzmacicznego, wykazują problemy z intelektem.

Jak unikać ksenoestrogenów?

Jeśli zamierzasz pozbyć się regularnej ekspozycji na większość ksenoestrogenów, ujawnię kilka wskazówek, dzięki którym ich wpływ na Twoje zdrowie będzie jak najmniejszy.

• Wybieraj żywność organiczną.
• Unikaj kosmetyków konwencjonalnych, które zawierają parabeny, silikony i ftalany. Preferuj naturalne kosmetyki BIO.
• Pozbądź się konwencjonalnych dezodorantów i antyperspirantów i preferuj naturalne dezodoranty, które nie zawierają triklosanów, parabenów³ i aluminium.
• Używaj biodegradowalnych eko detergentów do prania i środków czystości.
• Filtruj wodę - woda z kranu, woda ze studni, woda ze zbiornika, wszystkie mogą zawierać różne toksyny (chyba że mieszkasz w górach), które można dość łatwo odfiltrować.
• Pozbądź się plastikowych pudełek - do przechowywania żywności w domu używaj pojemników szklanych, ze stali nierdzewnej lub ceramicznych zamiast plastikowych.
• Nigdy nie wkładaj plastikowych naczyń do mikrofalówki.

Przeszliśmy długą drogę w używaniu takich szkodliwych substancji. Być może tak daleko, że zmiana niektórych utrwalonych nawyków, takich jak używanie tworzyw sztucznych, jest dla wielu osób problemem. Ksenoestrogeny mogą faktycznie negatywnie wpływać na nasze zdrowie od rozwoju wewnątrzmacicznego do dorosłości. Do jednych z najbardziej zdradliwych ksenoestrogenów należą OCB, nieorganiczny arsen, BPA, kadm. W kosmetykach są to często substancje, które znajdziesz w składach pod którąś z następujących końcówek: "xynol", "ceteareth", "oleth", "myreth", "laureth", "ceteareth" i wszelkie inne "-eth", "PEG," "polietylen", "glikol polietylenowy", "polioksyetylen" lub "-oxynol, SLS, SLES. Jeśli widzisz któryś z nich w składzie, spróbuj sprawdzić, czym jest lub jak potencjalnie może wpływać na zdrowie.

Veronika Halusková

1. VILAHUR, Nadia, Mariona BUSTAMANTE, Hyang-Min BYUN, et al. Prenatal exposure to mixtures of xenoestrogens and repetitive element DNA methylation changes in human placenta. 2014.

2. WANG, Ya-Qin, Ying-Wen LI, Qi-Liang CHEN a Zhi-Hao LIU. Long-term exposure of xenoestrogens with environmental relevant concentrations disrupted spermatogenesis of zebrafish through altering sex hormone balance, stimulating germ cell proliferation, meiosis and enhancing apoptosis. 2019.

3. Darbre, P. D. and Harvey, P. W. (2008), Paraben esters: review of recent studies of endocrine toxicity, absorption, esterase and human exposure, and discussion of potential human health risks. J. Appl. Toxicol., 28: 561–578. doi:10.1002/jat.1358